COVID-19: Tüberküloz (TB) bakımı ile ilgili konular
Dünya COVID-19 salgınıyla başa çıkmak için bir araya geldikçe, uzun süredir devam eden sağlık sorunları ile başa çıkmak için gerekli hizmet ve operasyonların TB ve diğer hastalıklara sahip insanların hayatlarını korumaya devam etmesini sağlamak önemlidir. TB ile mücadele için ulusal programlar da dahil olmak üzere sağlık hizmetleri, TB hizmetlerinin sürdürülmesini sağlarken, COVID-19'a etkili ve hızlı bir yanıt verilmesinde aktif olarak yer almalıdır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ortaya çıkan COVID-19 salgınına yanıt veren üye devletlere tavsiyelerde bulunmaktadır (1). DSÖ Küresel TB Programı, DSÖ bölge ve ülke ofisleri ile birlikte, paydaşlarla işbirliği içinde bir bilgi notu geliştirmiştir. Bu not, ulusal TB programlarının ve sağlık personelinin, yenilikçi insan merkezli yaklaşımlarla yönlendirilen COVID-19 salgını sırasında TB'den etkilenen insanlar için temel hizmetlerin devamlılığını sürdürmesine ve her iki hastalıkla mücadele için ortak desteği en üst düzeye çıkarmasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. TB önleme ve bakımında kaydedilen ilerlemenin COVID19 salgını tarafından tersine çevrilmemesi önemlidir. TB olan kişileri bulmak ve tedavi etmek, TB'nin önlenmesi ve bakımının temel direkleri olmaya devam etmektedir ve bu sürekli dikkat gerektirir.
COVID-19 salgını, bazı etnik kökenlerden gelen insanlara ve virüsle temasta olduğunu algılayan kişilere karşı sosyal damgalanma ve ayrımcı davranışlar yaratmıştır. Stigma, sosyal bütünlüğü zayıflatabilir, virüslerin ve TB'nin yayılma olasılığının artmasına neden olabilecek aşağıdaki davranışların artmasına neden olabilir (2);
• Ayrımcılıktan kaçınmak için insanları hastalığı gizlemeye yönlendirir
• İnsanların derhal sağlık hizmeti almaya yönlenmesini önler
• Kişilerin sağlıklı davranışları benimsemelerini önler
Hükümetler, vatandaşlar, medya ve topluluklar damgalanmanın önlenmesinde ve durdurulmasında önemli bir role sahiptir. Sosyal medyada ve diğer iletişim platformlarında iletişim kurarken, COVID-19 ve TB gibi hastalıklarda destekleyici davranışlar göstterip düşünceli olmamız gerekmektedir.
1. COVID-19 enfeksiyonu TB'li kişilerin, hastalığı ve ölüm riskini artırır mı?
TB hastalarında COVID-19 enfeksiyonu deneyimi sınırlı kalırken, hem TB hem de COVID-19 hastası olan kişilerin, özellikle TB tedavisi kesilirse, daha kötü tedavi sonuçlarına sahip olabileceği öngörülmektedir.
TB hastaları, sağlık yetkilileri tarafından COVID-19'dan korunmaları için tavsiye edilen önlemleri almalı ve TB tedavilerine öngörülen şekilde devam etmelidir.
COVID-19 ve TB hastaları öksürük, ateş ve nefes almada zorluk gibi benzer semptomlar gösterirler. Her iki hastalık da öncelikle akciğerlere saldırır ve her iki biyolojik ajan da esas olarak yakın temas yoluyla bulaşmasına rağmen, tüberkülozda hastalığa maruz kalmanın kuluçka süresi genellikle yavaş başlar.
2. COVID-19 salgını sırasında sağlık otoriteleri temel TB hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak için ne yapmalıdır? Her iki hastalıkta hangi hizmetler kullanılabilir?
TB için önleyici ve iyileştirici tedaviye ihtiyaç duyan kişilere hizmetlerin sürekliliğini sağlamak için tüm önlemler alınmalıdır. Sağlık yetkilileri, COVID-19 gibi acil durumlar da dahil olmak üzere temel TB hizmetlerine destek sağlamalıdır. COVID-19 yanıtı ile birlikte TB merkezli önleme, tanı, tedavi ve bakım hizmetlerinin insan merkezli olarak sağlanması sağlanmalıdır.
Koruma: WHO yönergelerine (3), (4) göre, toplu ortamlarda ve sağlık tesislerinde TB ve COVID-19 bulaşmasını sınırlamak için önlemler alınmalıdır. İki hastalığın bulaşma yolları biraz farklı olsa da, her ikisi için de idari, çevresel ve kişisel koruma önlemleri geçerlidir (örn. Temel enfeksiyon önleme ve kontrolü, öksürük görgü kuralları, hasta triyajı). TB önleyici tedavinin sağlanması mümkün olduğunca sürdürülmelidir.
Teşhis: TB ve COVID-19 için kesin teşhis testleri gereklidir. İki durum için testler farklıdır ve her ikisi de iki hastalık için benzer olabilecek solunum belirtileri olan bireyler için erişilebilir olmalıdır. Birçok ülkede TB laboratuvar ağları, DSÖ ve uluslararası ortakların desteğiyle kurulmuştur. Bu ağlar ve örnek taşıma mekanizmaları COVID 19 tanı ve gözetimi için de kullanılabilir
Tedavi ve bakım: TB program personeli, aktif vaka bulma ve temas takibi de dahil olmak üzere, deneyimleri ve kapasiteleri ile bilgi, uzmanlık paylaşımı ve teknik ve lojistik destek sağlamak için iyi bir konuma sahiptir. Bulaşma fırsatlarını azaltmak için TB hastaları için hastane tedavisi yerine kesinlikle hasta merkezli yaklaşımla ayakta tedavi ve toplum temelli bakım tercih edilmelidir. COVİD-19 hastalığına yakalanmış olanlarda dahil olmak üzere tüm TB hastaları için ilaçlar sağlanmalıdır ve TB ilaçlarının yeterli stokları bulundurulmalıdır. Hastaların ilaçları evlerine götürülmeli ve dijital sağlık teknolojilerinin kullanımı, iletişim, danışmanlık, bakım ve bilgi yönetimi yoluyla hastaları ve programları desteklemek için yoğunlaştırılmalıdır. DSÖ tavsiyelerine uygun olarak, video destekli gözetimli tedavi kullanılmalıdır.
İnsan kaynakları: Göğüs Hastalıkları hekimleri, temel sağlık düzeyinde çalışan TB uzmanları ve sağlık çalışanları COVID-19'un akciğer komplikasyonları olan hastalar için referans noktaları olabilir. COVID-19'un destekleyici tedavisi ve tutulumu için en güncel WHO önerilerini öğrenmelidirler (4). Tespit ve etkili destekleyici tedavi, hem COVID-19 hem de çoğu TB formunda hastalanma ve ölümü azaltabilir.
3. TB laboratuvarlarında, sağlık tesislerinde ve toplum sağlığında çalışan personeli COVID-19 enfeksiyonundan korumak için ne gibi önlemler alınmalıdır?
Tüberküloz ve diğer akciğer hastalıklarını teşhis ve bakımını yapan sağlık tesislerinin birçoğu teşhis edilemeyen COVID-19 hastalarının başvurabileceği yerlerdir. Bu merkezlerdeki personelin COVID-19 enfeksiyonuna maruz kalmasını engellemek için ek önlemler gerekebilir.
TB ve COVID-19 (3), (5), (6) için enfeksiyon önleme ve kontrol için mevcut DSÖ tavsiyeleri, kişisel koruma ekipmanı dahil olmak üzere kesinlikle uygulanmalıdır.
TB takibi için ziyaretleri azaltmak, örnek olarak randevuları belirli günlerde veya saatlerde yaymak; tedavi desteğini sürdürmek için yeni iletişim teknolojilerinin kullanılması; takip testlerini sınırlamak gereklidir. Bir sonraki ziyarete kadar veya başka bir ziyaret planlanmadığı takdirde tedavinin sonuna kadar yeterli TB ilaçlarının hastaya veya bakıcısına verilmesi gerekir. Bu kliniğe gereksiz ziyaretleri sınırlayacaktır.
Balgam ve diğer örnekler toplanırken ve taşınırken, personelin, hastaların ve diğer bireylerin hem COVID-19 hem de TB'ye maruz kalmasını önlemek için laboratuvarda alım ve ambalajlama sırasında özel önlemler gereklidir (7), (8), (9). Evde TB için balgam toplama özel talimatlarla teşvik edilmelidir (örn. Ev dışında açık alanda ve diğerlerinden uzakta yapılacak). Bu mümkün değilse, balgam açık, iyi havalandırılmış bir alanda - tercihen sağlık tesisinin dışında - toplanmalı ve personel toplama sırasında hastanın yanında durmamalıdır.
TB için test yapılırken, pandemi sırasında balgam ve diğer bulaşıcı numunelerle uğraşırken biyogüvenlik kabinlerinin kullanılması tercih edilir. Bir kabin yoksa N95 solunum maskesi eldiven, gözlük veya koruma kalkanı su geçirmez önlükler kullanımına, el yıkama, , yüzeylerin düzenli dekontaminasyonu, laboratuvarlarda mesafe bırakmaya, havalandırma gibi diğer önlemlerin uygulanmasına dikkat edilmelidir .
Sağlık çalışanlarının hastalara bakım vermesi etik bir zorunluluktur. COVID-19 bağlamında sağlık çalışanlarının hak ve sorumlulukları başka yerlerde listelenmiştir (10). Hükümetler ve sağlık hizmeti sunan kuruluşlardan sorumlu kişiler, sağlık çalışanlarının, önerilen güvenlik standartları çerçevesinde çalışabilmelerini sağlamak için etik yükümlülüklere sahiptir. Sağlık çalışanları kendilerini, diğer sağlık çalışanlarını, hastaları ve diğer bakıcıları korumak için tüm tavsiyelere uymalıdır (11).
4. COVID-19 salgını sırasında TB bakımı gereken insanları nasıl koruyabiliriz?
COVID-19 hastalarının bakım taleplerindeki ani artış, dünya çapında sağlık hizmetleri için bir zorluk oluşturmaktadır. Bu istisnai dönemde TB'nin önlenmesi ve bakımının kesintisiz devam etmesi önemlidir (12). İnfluenza ve Ebola gibi geçmiş acil durumlar, örneğin ciddi solunum yolu komplikasyonları olan hastalar için personel ve yatarak tedavi tesislerinin yeniden dağıtımını gerektirdiğinden TB bakımını olumsuz etkilemiştir. Bu salgın sırasında birçok ülke tarafından benzer önlemler alınmıştır. Kilit altında olan ülkelerde ve uluslararası ve yerel taşımacılıkta sarf malzemelerinin üretimindeki uzun süreli kesintilerin, birçok yerde ilaç ve laboratuvar malzemeleri stoklarını etkilemesi beklenmektedir.
Birçok ülkede pandemiye yanıt olarak nüfusun büyük kısmı için hareket kısıtlaması getirilmiştir. Muhtemel COVID-19 maruziyeti veya hastalığı olan bireylerin izolasyonu da yaygındır. COVID-19 olan insanlar için karantina önerileri DSÖ tarafından yayınlanmıştır (13). Sağlık hizmetleriyle iletişim, özellikle en savunmasız olanlar olan TB hastalarının, olumsuz ilaç reaksiyonlarının ve ek hastalıklarının yönetimi, beslenme ve zihinsel sağlık desteği ve malzemelerin yeniden stoklanması gibi ihtiyaç durumunda temel hizmetleri alabilmeleri sağlanmalıdır. Evde ilaç verme ve hatta TB'nin yanı sıra COVID-19’un takip testi için numune toplama mekanizmaları uygun olabilir.
Sağlık merkezlerine ziyaretler minimize edileceğinden, ev tabanlı TB tedavisi norm haline gelmek zorundadır. Toplum sağlığı çalışanları, ilaca dirençli TB dahil tedavi daha merkezi hale geldikçe daha kritik hale gelmektedir. Daha fazla TBC hastası muhtemelen tedavilerine
evde başlayacaktır ve bu nedenle ilk birkaç hafta boyunca TBC'nin hane halkı bulaşma riskini sınırlamak önemlidir. Bu koşullar altında, sağlık hizmetlerine zayıf erişimi olan savunmasız ve marjinal nüfusların bu bölümün bir sonucu olarak daha fazla dezavantajlı hale gelmemesi önemlidir.
Sağlık merkezlerine ziyaretler minimize edilmesi gerektiğinden, ev tabanlı TB tedavisi norm haline gelmek zorundadır. İlaca dirençli TB hastaları da dahil olmak üzere tedavi perifere yayılması gerektiğinden Toplum sağlığı çalışanları daha kritik hale gelmektedir. Daha fazla TB hastası muhtemelen tedavilerine evde başlayacaktır ve bu nedenle ilk birkaç hafta boyunca TB’ nin hane halkına bulaşma riskini sınırlamak önemlidir. Bu koşullar altında, sağlık hizmetlerine zayıf erişimi olan savunmasız ve marjinal toplum kesimlerinin dezavantajlı hale gelmemesi için dikkat edilmelidir.
TB ve COVID-19 bulaşma yollarındaki farklılıklara rağmen, bazı önlemler her iki hastalık için de geçerlidir. Yukarıdaki Soru 3'te vurgulanan sağlık tesisleri için enfeksiyon kontrol önlemleri hastalara bulaşmayı sınırlayabilir. TB'den korunmaya yönelik olağan önlemler, çalışanları COVID-19'dan korumak için ek eylemlerle birlikte devam etmelidir. Bu önlemlerin bir kısmı, COVID-19'un patlayıcı yayılmasını önlemek için hapishaneler ve uzun süreli bakım tesisleri gibi kurumlardaki TBC bakımı için de geçerlidir. (14,15).
5. TB için değerlendirilen herkes COVID-19 için de test edilmeli mi?
Aynı hastanın hem TB hem de COVID-19 için eşzamanlı testi genellikle ülkedeki belirli bir ortama bağlı olarak üç ana nedenden dolayı gerekli görülmektedir: 1. Her iki hastalıkta ortak klinik özellikler vardır 2. Her iki hastalığa eşzamanlı maruz kalma söz konusudur 3. Her iki hastalıkta da kötü sonuçlara yol açabilecek bir risk faktörünün varlığı söz konusu olabilir.
Hem TB hem de COVID-19 yaygın olarak akciğerleri tutuyor ve benzer şikayetlere yol açabiliyor. COVID-19'da yaklaşık bir ila iki haftalık bir kuluçka dönemini takiben ateş ve öksürük ile hızlı bir başlangıç varken TB' un klinik belirtileri tipik olarak çok daha uzun bir süre boyunca gelişir. TB'de öksürük genellikle balgam ve hatta kan üretken iken, komplike olmayan COVID-19'da başvuru sırasında daha sık kuru öksürük vardır. COVID-19'da nefes darlığı varsa genellikle başlangıçtan sonra erken gelişir, TB' da bu genellikle çok daha sonraki bir aşamada veya uzun süreli bir sekel’ e bağlı olarak gerçekleşir.
Pandemi ilerledikçe, her yaştan daha fazla insan ve TB hastası tanı için ilk başvuruda bulunduklarında COVID-19'a maruz kalacaklardır. COVID-19 enfeksiyonu için pozitif bir sonuç, özellikle yüksek TB yükü yüksek olan bölgelerde eşlik eden TB olasılığını dışlamaz. İlk haftalardan sonra hemoptizi, sürekli ateş, gece terlemesi veya kilo kaybında ilerleme gibi belirtilerle hastalığın seyri bunu kuşkulandırıyorsa, sağlık çalışanlarının COVID-19'lu bir hastada TB olasılığını düşünmeleri gerekir. Aynı hastada veya ailede tüberküloz geçirilmiş olması ve tüberkülozlu hastayla karşılaşma öyküsü önemlidir. Göğüs radyografisi veya diğer görüntüleme araçları TB'yi diğer patolojilerden ayırmaya yardımcı olabilir.
Hem TB hem de COVID-19'un erken teşhisi, ölüm de dahil olmak üzere olumsuz sonuçlanma için risk faktörü olan kişilerde önemlidir. Yaşlılık, diyabetes mellitus ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı gibi bazı ek hastalıklar şiddetli COVID-19 olasılığını, yoğun bakım ve mekanik vantilasyon ihtiyacını arttırır. Bu risk faktörleri de TB'de kötü prognostik faktörlerdir. Geçmiş tüberküloz sekellerinden veya Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığından akciğer hasarı olan TB hastaları, COVID-19 ile enfekte olduklarında daha ciddi sorunlarla karşılaşabilirler.
Bu nedenle, klinik tablo atipik olsa bile, bu bireylerde eşzamanlı test daha doğru olacaktır. COVID-19'un yetersiz beslenme, böbrek yetmezliği ve karaciğer hastalığı gibi diğer risk faktörleri olan kişilerin TB tedavi sonuçlarını nasıl etkilediği halen belli değildir. Tedavi edilmeyen HIV enfeksiyonunun TB hastalığı veya TB hastalarında kötü tedavi sonuçlar için önemli bir risk faktörü olduğu bilinmekle birlikte, COVID-19 hastalarının prognozu üzerindeki etkisi belirsizdir. Bununla birlikte, DSÖ ileri HIV veya kötü kontrollü HIV olan tüm insanlar için ek önlemler önermektedir (8).
DSÖ ülkelere, bir hastanın klinik özellikleri, öyküsü ve lokal TB sıklığı temelinde TB veya COVID-19 testi için WHO önerilerine uygun tanı algoritmalarını benimsemelerini tavsiye etmektedir (17), (18). COVID-19 testi yapılırken TB hastalarının tanı gereksinimlerinin ihmal edilmemesine dikkat edilmelidir.
6. TB ve COVID-19 aynı tip numune üzerinde test edilebilir mi?
TB ve COVID-19 için teşhis yöntemleri oldukça belirlidir ve her iki hastalık için de değerlendirilmesi gereken kişilerden genellikle farklı örnekler alınmalıdır. Balgam ve diğer birçok biyolojik örnek, TB'yi kültür veya moleküler teknikler kullanarak teşhis etmek için kullanılabilir (19).
COVID-19 için testler en sık nazofaringeal veya orofaringeal sürüntü ile yapılır ancak şiddetli solunum hastalığı olan hastalarda balgam veya endotrakeal aspirat veya bronkoalveoler lavaj kullanılabilir.
Bulaştırıcı COVID-19'un tanımlanması için şu anda önerilen yöntem moleküler testtir ve tıpkı TB için olduğu gibi COVID-19'un (17) rutin tanısı için serolojik testler önerilmemektedir (17), (20).
COVID-19 teşhisi için tanı yöntemleri birkaç ay içinde etkileyici bir şekilde geliştirilmiştir. Ticari olarak elde edilebilen veya geliştirilmekte olan testler bir WHO Teşhis Merkezi (21) olan FIND tarafından derlenmektedir. Bunların arasında GeneXpert makinelerinde kullanım için Xpert® Xpress SARS-CoV-2 kartuş’ da bulunmaktadır (22). Mart 2020'de yayınlanan Xpert® Xpress SARS-CoV-2 kartuşu için ABD FDA Acil Kullanım Yetki belgesi nazofaringeal sürüntü ve / veya burun yıkama / aspirat örnekleri içindir; balgamda COVID-19'u tespit etmek için henüz değerlendirilmemiştir. DSÖ şu anda bu kartuşu ve diğer testleri değerlendirmektedir (23), (24).
7. TB tedavisi hem TB hem de COVID-19 olan kişilerde farklı mıdır?
Çoğu durumda TB tedavisi COVID-19 enfeksiyonu olan veya olmayan kişilerde farklı değildir. Hem COVID-19 enfeksiyonu hem de TB'nin ortak yönetimi konusundaki deneyim sınırlı kalmaktadır. Bununla birlikte, COVID-19 hastalarında TB tedavisinin askıya alınması istisna olmalıdır. TB’ de gerekliyse hem koruyucu tedavi hem de ilaca duyarlı veya ilaca dirençli TB hastalığı tedavisi kesintisiz olarak sürdürülmelidir, çünkü hastanın sağlığını korumak önemlidir.
Tedaviye ihtiyaç duyan kişilerin, COVID-19 olsalar bile, pandemi sırasında tedaviye devam etmeleri ve bulaşmayı ve ilaca karşı direnç gelişimini azaltmaları önemlidir. TB hastalarında ölüm riski, tedavi edilmediği takdirde % 50'ye yaklaşır ve yaşlılarda veya komorbidite durumunda bu risk daha yüksek olabilir. COVID-19 tedavisi ile birlikte TB’ un kesintisiz tedavisi için hasta için gereken destek sağlanmalıdır. TB hizmetlerinin COVID-19 yanıtı sırasında kesintiye uğramaması çok önemlidir.
Şu anda COVID-19 ve tüberküloz tedavisinin birlikteliğinde ilaç etkileşimleri hakkında hiçbir uyarı bulunmamaktadır (25). Bununla birlikte, tedavi gören TB hastalarına, ilaçları ile etkileşime girebilecek geleneksel tedaviler de dahil olmak üzere herhangi bir ilaç alıp almadığı sorulmalıdır (örneğin, ilave kardiyotoksisite riski).
Referanslar
-
WHO | Coronavirus disease (COVID-19) outbreak [Internet]. 2020. Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
-
IFRC, UNICEF, WHO. Social Stigma associated with COVID-19. A guide to preventing and addressing social stigma. [Internet]. 2020. Available from: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/covid19-stigma-guide.pdf
-
WHO Guidelines on tuberculosis infection prevention and control, 2019 update (WHO/CDS/TB/2019.1) [Internet]. Geneva, World Health Organization. 2019. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/311259/9789241550512-eng.pdf
-
WHO | Coronavirus disease (COVID-19) technical guidance: Infection prevention and control / WASH [Internet]. [cited 2020 Mar 29]. Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/infection-prevention-and-control
-
Infection prevention and control during health care when COVID-19 is suspected. Interim guidance [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1272420/retrieve
-
Rational use of personal protective equipment (PPE) for coronavirus disease (COVID-19). Interim guidance [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331498/WHO-2019-nCoV-IPCPPE_use-2020.2-eng.pdf
-
Wang W, Xu Y, Gao R, Lu R, Han K, Wu G, et al. Detection of SARS-CoV-2 in Different Types of Clinical Specimens. JAMA [Internet]. 2020 Mar 11 [cited 2020 Mar 27]; Available from: https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762997
-
Laboratory biosafety guidance related to coronavirus disease (COVID-19). Interim guidance [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1272450/retrieve
-
Tuberculosis laboratory biosafety manual (WHO/HTM/ TB/2012.11) [Internet]. Geneva, World Health Organization. 2012. Available from: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/77949/1/9789241504638_eng.pdf
-
Coronavirus disease (COVID-19) outbreak: rights, roles and responsibilities of health workers, including key considerations for occupational safety and health. Interim guidance. [Internet]. 2020 [cited 2020 Apr 1]. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331510/WHO-2019-nCov-HCWadvice-2020.2-eng.pdf
-
Ethics guidance for the implementation of the End TB Strategy (WHO/HTM/TB/2017.07) [Internet]. Geneva, World Health Organization. 2017. Available from: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/254820/1/9789241512114-eng.pdf
-
COVID-19: Operational guidance for maintaining essential health services during an outbreak [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1272981/retrieve
-
Considerations for quarantine of individuals in the context of containment for coronavirus disease (COVID-19). Interim guidance. [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1272428/retrieve
-
Preparedness, prevention and control of COVID-19 in prisons and other places of detention. Interim guidance [Internet]. Copenhagen, World Health Organization Regional Office for Europe; 2020. Available from: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0019/434026/Preparedness-prevention-and-control-of-COVID-19-in-prisons.pdf
-
Infection prevention and control guidance for long-term care facilities in the context of COVID-19Interim guidance. [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331508/WHO-2019-nCoV-IPC_long_term_care-2020.1-eng.pdf
-
19Interim guidance. [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331508/WHO-2019-nCoV-IPC_long_term_care-2020.1-eng.pdf
-
Kampf G, Todt D, Pfaender S, Steinmann E. Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents. J Hosp Infect. 2020 Mar;104(3):246–51.
-
Laboratory testing strategy recommendations for COVID-19 [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2020. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331509/WHO-COVID-19-lab_testing-2020.1-eng.pdf
-
GLI model TB diagnostic algorithms [Internet]. Geneva, Stop TB Partnership (GLI); 2017. Available from: http://www.stoptb.org/wg/gli/assets/documents/GLI_algorithms.pdf
-
Implementing tuberculosis diagnostics: A policy framework (WHO/HTM/TB/2015.11) [Internet]. Geneva, World Health Organization. 2015. Available from: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/162712/1/9789241508612_eng.pdf
-
Commercial serodiagnostic tests for diagnosis of tuberculosis. Policy statement (WHO/HTM/TB/2011.5) [Internet]. Geneva, World Health Organization; 2011. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44652/9789241502054_eng.pdf
-
FIND. SARS-CoV-2 diagnostic pipeline [Internet]. 2020. Available from: https://www.finddx.org/covid-19/pipeline/
-
CEPHEID. Xpert® Xpress SARS-CoV-2 [Internet]. 2020. Available from: https://www.fda.gov/media/136314/download
-
Coronavirus disease (COVID-19) technical guidance: Laboratory testing for 2019-nCoV in humans [Internet]. [cited 2020 Apr 1]. Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/laboratory-guidance
-
WHO | COVID-19 Emergency Use Listing Procedure (EUL) [Internet]. Available from: https://www.who.int/diagnostics_laboratory/EUL/en/
-
WHO | Global research on coronavirus disease (COVID-19) [Internet]. [cited 2020 Mar 29]. Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/global-research-on-novel-coronavirus-2019-ncov
Orijinal kaynak:
https://www.who.int/tb/COVID_19considerations_tuberculosis_services.pdf